Zakładając spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w czasie trwania małżeństwa
przedsiębiorcy nie zastanawiają się skąd wziąć środki na pokrycie udziałów w spółce i
najczęściej używają do tego celu środków pochodzących z majątku wspólnego małżonków,
gdyż nie mają rozdzielności majątkowej.
Wiele lat wszystko układa się wspaniale, aż nagle z pozwu o rozwód wspólnik spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością dowiaduje się, że współmałżonek rości sobie prawa do
udziałów w spółce, choć faktycznie nie jest wspólnikiem tej spółki i nie widnieje w rejestrze
przedsiębiorców KRS.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego (podjętą w składzie 7 sędziów) z dnia 7 lipca 2016 r.,
sygn. akt III CZP 32/16 – „Jeżeli wkład wniesiony do spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością należy do majątku wspólnego wspólnika i jego małżonka, również udział
w spółce objęty przez wspólnika wchodzi w skład tego majątku”.
Co oznacza, że udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nabyte przez jednego z
małżonków w trakcie trwania małżeństwa (wspólność ustawowa) ze środków stanowiących
majątek wspólny małżonków wchodzą w skład ich majątku wspólnego, także w sytuacji, gdy
objęcie tych udziałów nastąpiło tylko przez jednego współmałżonka i tylko on został
ujawniony w rejestrze przedsiębiorców KRS, jako udziałowiec spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością.
Obydwoje małżonkowie są w takim przypadku współuprawnionymi z udziałów na zasadach
wspólności łącznej (niepodzielnej), pomimo iż tylko jeden z nich zostaje wspólnikiem spółki
i tylko on może wykonywać prawa wynikające ze stosunku spółki.
Przypomnijmy – zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO) do majątku
wspólnego małżonków należą w szczególności:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z
małżonków; - dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z
małżonków; - środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu
emerytalnego każdego z małżonków; - kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2019 r.
poz. 300, z późn. zm.).
Do majątku osobistego każdego z małżonków zgodnie z art. 33 KRO należą natomiast: - przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że
spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił, - prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym
przepisom, - przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokojenia osobistych potrzeb jednego
z małżonków, - prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie
rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to
jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub
częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego
potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość, - wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności
zarobkowej, - przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z
małżonków, - prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa
twórcy, - przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że
przepis szczególny stanowi inaczej.
Cytowany powyżej art. 33 KRO zawiera katalog zamknięty składników majątków, które
stanowią tzw. majątek osobisty małżonka co oznacza, że do tych majątków mogą
przynależeć jedynie te przedmioty, które zostały wyraźnie wymienione w tym przepisie.
Pozostałe składniki majątkowe wchodzą w skład majątku wspólnego (art. 31 KRO), wszelkie
zaś wątpliwości dotyczące przynależności danego przedmiotu do majątków małżonków
należy – według jednolitego poglądu Sądu Najwyższego – rozstrzygać na korzyść majątku
wspólnego (por. uchwały z dnia 24 lipca 1997 r., III CZP 26/97; z dnia 11 września 2003 r.,
III CZP 52/03 i z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 9/08 oraz postanowienie z dnia 16 stycznia
2013 r., II CSK 193/12).
Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, nabyte ze środków należących do
majątku wspólnego małżonków, wchodzą zatem do majątku wspólnego, bowiem nie można
ich zaliczyć do majątku osobistego małżonków. W szczególności nie można uznać udziałów
za prawa niezbywalne w rozumieniu art. 33 pkt 5 KRO, skoro są one zbywalne, co wynika
jednoznacznie z art. 180 i nast. Kodeksu spółek handlowych (KSH).
Należy ponadto podkreślić, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego istnieje
domniemanie faktyczne, iż przedmiot majątkowy nabyty przez jednego z małżonków w
czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzi w skład majątku wspólnego
małżonków. Domniemanie to może zostać obalone przez wykazanie, że nabycie nastąpiło ze
środków finansowych, stanowiących majątek osobisty, potwierdzenie tej linii orzeczniczej
znajdziemy np. w wyroku z dnia 17 maja 1985 r., III CRN 119/85, wyroku z dnia 11 września
1998 r., I CKN 830/97, wyroku z dnia 9 stycznia 2001 r., II CKN 1194/00, postanowieniu z
dnia 6 lutego 2003 r., IV CKN 1721/00, wyroku z dnia 16 kwietnia 2003 r., II CKN 1409/00,
postanowieniu z dnia 17 października 2003 r., IV CK 283/02, postanowieniu SN z dnia 18
stycznia 2008 r., V CSK 355/07, uchwale z dnia 29 czerwca 2010 r., III CZP 42/10).
W przypadku ustania wspólności majątkowej małżeńskiej i podziału majątku wspólnego,
udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nabyte przez jednego z małżonków, ale
należące do majątku wspólnego, mogą zostać podzielone pomiędzy byłych małżonków, a
więc przypaść również temu małżonkowi, który nie był stroną czynności prawnej nabycia
udziału i nie posiada statusu wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Co zatem zrobić, aby uniknąć takiej sytuacji w przyszłości? Zakładając spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością należy zadbać o umowę spółki.
Przepisy kodeksu spółek handlowych nie regulują problematyki przynależności do majątku
wspólnego udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, nabytych ze środków
pochodzących z majątku wspólnego. Jednakże na podstawie art. 183(1) KSH, możliwe jest
ograniczenie lub wyłączenie wstąpienia do spółki współmałżonka wspólnika w przypadku,
gdy udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską.
Przepis ten daje wspólnikom spółki z ograniczoną odpowiedzialnością swego rodzaju
kontrolę nad jej składem osobowym i możliwość wyeliminowania uczestnictwa w spółce
małżonka wspólnika, zarówno na etapie obowiązywania wspólności ustawowej, jaki i po jej
ustaniu. Przepisy KSH dbają w ten sposób o stabilizację stosunków spółki, stawiając dobro
spółki na pierwszym planie a majątkowe relacje małżeńskie na dalszym.
Wprowadzenie do umowy spółki odpowiednich postanowień umożliwia pozostałym
wspólnikom uniknięcia problemów spowodowanych podziałem majątku wspólnego
małżonków, gdzie tylko jeden z nich posiada status wspólnika, zapewniając w ten sposób
pozostałym wspólnikom kontrolę nad zmianami personalnymi zachodzącymi w spółce.
